Khi nghĩ về việc giảm tác động của chúng ta lên môi trường, chúng ta thường tập trung vào những yếu tố như phương tiện di chuyển hay việc sử dụng điện. Nhưng bạn đã bao giờ nghĩ đến “cái giá” môi trường của những gì nằm trên đĩa ăn của mình chưa?

Thuật ngữ dấu chân carbon (carbon footprint) đề cập đến tổng lượng khí nhà kính (như carbon dioxide và methane) được thải vào khí quyển do các hoạt động của con người.

Và vâng — điều này bao gồm cả quá trình sản xuất, chế biến, đóng gói và vận chuyển thực phẩm. Theo Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC), hệ thống thực phẩm chịu trách nhiệm cho khoảng 21–37% tổng lượng khí thải nhà kính toàn cầu. Điều đó có nghĩa là cách chúng ta trồng, ăn và xử lý thực phẩm có ảnh hưởng rất lớn đến môi trường và tin tốt là, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra những thay đổi có ý nghĩa mỗi ngày, bắt đầu từ chính bữa ăn của mình.

Từ Nông Trại Đến Bàn Ăn: Khí Thải Đến Từ Đâu

Dấu chân carbon của một bữa ăn có thể thay đổi rất nhiều tùy thuộc vào nguyên liệu. Thực phẩm có nguồn gốc động vật, đặc biệt là thịt đỏ và sữa, tạo ra lượng khí thải cao hơn đáng kể so với thực phẩm có nguồn gốc thực vật. Nguyên nhân đến từ nhiều yếu tố: quá trình tiêu hóa của gia súc thải methane, việc chăn nuôi đòi hỏi lượng lớn thức ăn và nước, và việc khai hoang đất cho chăn thả dẫn đến nạn phá rừng. Ngay cả thực phẩm có nguồn gốc thực vật cũng có khí thải gắn liền với chúng — từ việc sử dụng phân bón, hệ thống tưới tiêu cho đến khâu vận chuyển và đóng gói. Tuy nhiên, tác động tổng thể của chúng thường thấp hơn, đặc biệt nếu được trồng tại địa phương và đúng mùa.

Dưới đây là một số nguồn khí thải chính trong sản xuất thực phẩm:

• Nông nghiệp (bao gồm phân bón, nước và chăn nuôi): nguồn phát thải lớn nhất

• Thay đổi mục đích sử dụng đất (như phá rừng): tác động cao với thịt và đậu nành

• Vận chuyển: đặc biệt đối với hàng hóa vận chuyển bằng đường hàng không như quả mọng hoặc măng tây

• Đóng gói và chế biến: nhất là với thực phẩm chế biến sẵn hoặc đông lạnh

• Lãng phí thực phẩm: thực phẩm bỏ đi tạo methane trong bãi chôn lấp

Những Thực Phẩm Có Dấu Chân Carbon Cao Nhất

Hiểu được thực phẩm nào có dấu chân carbon cao nhất sẽ giúp bạn lựa chọn thông minh hơn. Theo dữ liệu từ Environmental Working Group (EWG) và Our World in Data, dưới đây là một số ví dụ:

• Thịt bò:

khoảng 60 kg CO₂e trên mỗi kg thịt

• Phô mai:

khoảng 21 kg CO₂e mỗi kg

• Thịt cừu:

khoảng 24 kg CO₂e mỗi kg

• Gia cầm:

khoảng 6 kg CO₂e mỗi kg

• Đậu phụ:

chỉ 2–3 kg CO₂e mỗi kg

• Đậu lăng:

dưới 1 kg CO₂e mỗi kg

• Rau củ rễ và ngũ cốc:

thuộc nhóm phát thải thấp nhất

Nói ngắn gọn, chỉ cần thay một hoặc hai bữa mỗi tuần từ thịt đỏ sang các loại đậu hoặc ngũ cốc đã có thể giảm đáng kể dấu chân carbon cá nhân.

Lãng Phí Thực Phẩm: Nguồn Phát Thải Ẩn

Dễ bị bỏ qua, nhưng lãng phí thực phẩm là một trong những nguyên nhân lớn nhất gây khí thải liên quan đến thực phẩm. Theo Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), gần một phần ba lượng thực phẩm sản xuất ra không bao giờ được tiêu thụ. Khi thực phẩm phân hủy trong bãi chôn lấp, chúng thải ra methane — loại khí nhà kính mạnh gấp 25 lần CO₂ xét trên chu kỳ 100 năm. Giảm lãng phí thực phẩm không chỉ tiết kiệm tiền mà còn trực tiếp giảm tác động môi trường. Những bước đơn giản như lên kế hoạch bữa ăn, bảo quản thực phẩm đúng cách, đông lạnh phần thừa và sử dụng rau củ “không hoàn hảo” đều giúp giảm lãng phí không cần thiết.

Thực Phẩm Địa Phương và Theo Mùa: Vì Sao Quan Trọng

Ăn thực phẩm trồng tại địa phương và đúng mùa giúp giảm nhu cầu vận chuyển đường dài và bảo quản nhân tạo. Thực phẩm di chuyển quãng đường ngắn hơn sẽ tiêu thụ ít nhiên liệu hơn và thường cần ít bao bì hơn. Thêm vào đó, thực phẩm theo mùa thường tươi ngon và rẻ hơn. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng vận chuyển thường chỉ chiếm phần nhỏ trong tổng lượng khí thải của thực phẩm so với sản xuất. Dù vậy, vận chuyển bằng đường hàng không tạo ra lượng khí thải cao hơn nhiều so với đường biển hoặc đường bộ, vì vậy hãy tránh mua thực phẩm vận chuyển bằng đường hàng không khi có thể.

Cách Nấu Ăn Ảnh Hưởng Đến Khí Thải

Cách bạn nấu ăn cũng có thể ảnh hưởng đến dấu chân carbon. Sử dụng thiết bị tiết kiệm năng lượng như nồi áp suất hoặc bếp từ giúp giảm lượng điện hoặc gas tiêu thụ. Tránh làm nóng lò không cần thiết, nấu nhiều món cùng lúc và dùng nắp để nấu nhanh hơn — tất cả đều giúp giảm mức tiêu thụ năng lượng trong bếp. Theo Bộ Năng lượng Hoa Kỳ, sử dụng lò vi sóng hoặc nồi áp suất thay cho lò nướng truyền thống có thể giảm tới 80% năng lượng cho một số món ăn.

Thay Đổi Để Ăn Uống Bền Vững Hơn

Giảm dấu chân carbon từ bữa ăn không có nghĩa là phải từ bỏ mọi món yêu thích. Mục tiêu là cân bằng và thay thế có chủ đích. Dưới đây là một vài thay đổi đơn giản nhưng tác động lớn:

• Thử “Ngày Thứ Hai Không Thịt”:

Chỉ cần thay một bữa thịt mỗi tuần bằng bữa chay cũng giảm đáng kể lượng khí thải hàng năm.

• Ưu tiên thực phẩm nguyên chất:

Trái cây, ngũ cốc và các loại đậu chưa qua chế biến tiêu tốn ít tài nguyên hơn so với thực phẩm chế biến sẵn.

• Mua số lượng lớn:

Giúp giảm rác thải bao bì và tiết kiệm năng lượng vận chuyển.

• Chọn hữu cơ khi có thể:

Nông nghiệp hữu cơ thường dùng ít phân bón tổng hợp và có thể hỗ trợ đất khỏe mạnh hơn, dù không phải lúc nào cũng phát thải thấp hơn.

• Ủng hộ nông dân địa phương:

Chợ nông sản và các chương trình nông nghiệp cộng đồng (CSA) giúp giảm khí thải vận chuyển và hỗ trợ kinh tế địa phương.

Nhãn Carbon và Công Cụ Hỗ Trợ

Một số thương hiệu thực phẩm và siêu thị đã bắt đầu thêm nhãn dấu chân carbon vào sản phẩm, giúp người tiêu dùng đưa ra quyết định sáng suốt hơn. Dù chưa phổ biến, xu hướng này đang gia tăng khi mọi người ngày càng quan tâm đến môi trường. Ngoài ra còn có các công cụ và máy tính trực tuyến cho phép bạn ước tính dấu chân carbon của bữa ăn. Các công cụ từ WWF, BBC hay Carbon Trust cho phép nhập nguyên liệu để xem tác động của món ăn.

Sức Khỏe và Môi Trường: Lợi Ích Kép

Điều thú vị là thực phẩm có dấu chân carbon thấp thường phù hợp với chế độ ăn lành mạnh. Chế độ ăn giàu ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, trái cây và rau củ không chỉ tốt cho sức khỏe cá nhân mà còn cho hành tinh. Một nghiên cứu đăng trên *The Lancet* năm 2019 đã giới thiệu khái niệm “Chế độ ăn Sức khỏe Hành tinh” (Planetary Health Diet), nhằm đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng đồng thời vẫn nằm trong giới hạn môi trường. Điều này củng cố nhận định rằng bằng những thay đổi nhỏ — như ăn nhiều bữa chay hơn, cắt giảm thực phẩm chế biến nhiều và tránh lãng phí — chúng ta không chỉ giúp Trái Đất mà còn cải thiện sức khỏe chính mình.

Đĩa Ăn Của Bạn, Quyền Năng Của Bạn

Những lựa chọn thực phẩm hằng ngày của chúng ta có sức mạnh hơn nhiều so với chúng ta nghĩ. Dù biến đổi khí hậu có vẻ là vấn đề quá lớn để cá nhân giải quyết, nhưng thói quen hằng ngày vẫn đóng vai trò quan trọng. Những gì chúng ta đặt lên đĩa ăn — cộng hưởng qua hàng tỷ người — có thể trở thành một phần của giải pháp.